Döölötbek SAPARALİEV

Article | 2010 | BELLETEN74 ( 271 )

XVII-XIX. yüzyıllar arasındaki Kırgız tarihinin araştırılmasında, Rus tarihî kaynaklarının önemi büyüktür. Bu kaynaklar, arşiv belgeleri, diplomatlarla seyyahların tuttukları günlükler ve bilim adamlarının ilmî çalışmaları olmak üzere üç grupta yer alır. Bu zengin kaynaklarda, Kırgızların etnik olarak adlandırılması farklı bir şekilde verilmektedir. Bu etnik adlandırmaların bazen Kazaklar ve Hakaslarla da ilişki-lendirilmesi, bunların ilmî çalışmalarda daha iyi bir şekilde kullanılmasın zorlaştırmıştır. Makalede bu soru sistemli bir şekilde açıklanıp ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Alatay Kırgız, Ak Burutlar, Bur . . .ut, Kırgız, Kaysak, Kırk Cüz, Hakas = Russian historical sources are very important in searching the Kyrgyz history between the 17th-19th centuries. These sources can be classified into three categories as the archival materials, diaries of diplomats and travelers, and valuable works of the scholars. The ethnic naming of the Kyrgyzes is given in different ways in these rich sources. The fact that this ethnic naming was sometimes related with the Kazaks and the Hakhas people caused difficulties in its usage in scholarly works. In this article, we try to study and elaborate on this question systematically. Key Words: Alatay Kyrgyzs, Ak Buruts, Burut, Kyrgyz, Kaysak, Kırk Jüz, Hakas More less

Ceenbek ALIMBAYEV

Article | 2012 | BELLETEN76 ( 277 )

Bu makalede 18. yüzyılın ikinci yarısında ve 20. yüzyılın başlarında Rus tarih yazıcılığında geçen Kırgızların tarihi ile ilgili eserler analiz edilmektedir. Kırgızlar ile ilgili problemleri ele alan müellifleri, çalışmalarına göre şarkiyatçı-araştırmacı, askerî araştırmacı, Rus seyyahları ve idarî bürokratlar şeklinde dört gruba ayırmak mümkündür. Rus tarih yazıcılığında Kırgızların tarihi birçok alanda ele alınmış ve açıklanmaya çalışılmıştır. Kırgızlar ile ilgili problemleri aksettiren gazete ve dergilere, özellikle “Turkestanskiye Vedomosti” gazetesinin ve “Turkestanskiy Sbornik” adlı derginin külliyatındaki bilgiler değerlendir . . .ilmeye çalışılmıştır. Kırgızlar ile ilgili bilgi veren eserlerin verdikleri bilgiler ve buralardaki hatalı değerlendirmeler üzerine durulmuştur. Ayrıca günümüz Kırgız tarihinin aktüel konularına da değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kırgız araştırmaları, Rus tarih yazıcılığının temsilcileri, Tien-fian Kırgızları, Hokand Hanlığı, Kırgızların Ruslar tarafından işgali, Rus yazarlarının eserleri This article is devoted to the works of the prerevolutionary Russian speaking authors of the second half of XVIII. century and the beginning of XX. century reflecting the history of the Kyrgyz people. The problems of the history of the Kyrgyz reflected in the works of Russian travelers, the military orientalists, the representatives of the colonial administration have been mentioned. The newspaper called “Turkestanskie Vedomosti” and multivolume publication “Turkestanskiy Sbornik” had important historical meaning of those times. These newspapers reflected political and socio-economic positions of the Kyrgyz in the considered epoch. Key words: Kyrgyz studies, Russian historiography, Tien Shan Kyrgyz, Kokand Khanate, joining of the Kyrgyz to Russia, administrative politics More less

Osman YORULMAZ

Article | 2016 | BELLETEN80 ( 289 )

Alaş Orda, 1917 Sovyet Rus Devrimi’ni takip eden günlerde çekirdeğini Kazak gazetesi etrafında toplanan Kazak aydınlarının oluşturduğu milli bir hareket ve bu hareketin kurduğu milli muhtar bir hükümettir. Ruhu günümüze kadar gelen Alaş hareketi, A. Bökeyhanov, A. Baytursunov, M. Dulatov, H. Dosmuhamedov, J. Dosmuhamedov, İ. Jaynakov, B. Alibekov, A. Turlubayev, vd. isimler öncülüğünde Şubat 1917 Rus Devrimi’ni müteakip Kazakların yaşadıkları bölgelerde teşkilatlanarak I. Genel Kazak Kurultayı’nı toplamış ve burada alınan kararla Alaş Partisi kurulmuştur. Bundan kısa bir süre sonra Alaş Partisi’nin organize ettiği II. Genel Kazak Ku . . .rultayı’nda ise Alaş Orda Muhtar Hükümeti ilan edilmiştir. A. Sıdıkov öncülüğünde Bişkek merkezli Kuzey Kırgızistan’da da teşkilatlanan ve Başkurt Milli Hareketiyle yakın ilişki içerisinde bulunan Alaş Orda, 1917 Ekim Devrimi’yle başlayan Rus İç Savaşı’nda Kızıllara (Bolşevik Sovyetler) karşı Çarlık yanlısı Beyazlar yanında mücadele vermiştir. Ancak İç Savaşı Kızılların kazanmasıyla Sovyetlere katılmak durumunda kalmıştır. XIX. yy.ın ilk yarısında Kazak Hanlığı’nın bütünüyle ortadan kaldırılmasından sonraki süreçte, yeni bir devlet kurmak için girişilen bu teşebbüs, başta maddi imkansızlıklar, sosyo-ekonomik çöküntü ve Sovyet ideolojisinin halk arasında yarattığı etki olmak üzere sayabileceğimiz daha pek çok sebep yüzünden başarısız olmuştur. - Anahtar Kelimeler: Kazaklar, Kazak gazetesi, Alaş Partisi, Alaş Orda Muhtar Hükümeti, Alihan Bökeyhanov = Alash Orda was a national movement established by Kazakh intellectuals around Kazakh newspaper and an autonomous government founded by them. Alash movement, whose spiritual legacy has survived to these days, was organized on the leadership of A. Bokeikhanov, A. Baitursunov, M. Dulatov, Kh. Dosmukhamedov, Zh. Dosmukhamedov, I. Zhainakov, B. Alibekov, A. Turlubaev, etc. following the 1917 February Revolution in the sphere of Kazakh community, and arranged the First General Kazakh Congress. Alash Party was founded as a result of this congress. A short time later, on the Second General Kazakh Congress organized by the Alash Party Alash Orda Autonomous Governmentwas announced. Alash Orda, which was also formed in north Kyrgyzstan with its center in Bishkek by A. Sydykov and established close relations with the Bashkort National Movement, fought on the side of the Whites against the Reds (Bolsheviks) during the civil war started after the 1917 October Revolution. But when the war was won by the Reds, they had to join the Soviets. This step to build a new state in the process following the total annihilation of the Kazakh Khanate in the first half of the 19thcentury, was unfortunately not successful because of a variety of reasons, particularly material shortcomings, socio-economic depression and the influence of the Soviet ideology among the masses. - Key Words: Kazakhs, Kazakh newspaper, Alash Party, Alash Orda Autonomous Government, Alikhan Bokeikhano More less

Anvarbek MOKEEV | Zuhra ALTIMIŞOVA

Article | 2019 | BELLETEN83 ( 298 )

1920’li yıllarda Bolşevikler Türkistan’da Komünist ideoloji ışığında bölgedeki Türk halklarının siyasî, sosyal ve ekonomik yapısını kökten değiştirerek sosyalist bir model yerleştirme hareketini başlatmışlardır. Ancak Moskova yönetimi, bu modeli yerleştirme konusunda yerli Kırgız asıllı bürokratların farklı görüşleri olabileceğini ya dikkate almamış, ya düşünememiş veya tahmin edememiştir. Sonuçta Komünist Parti’nin Kırgızistan şubesi bünyesinde hizipleşme hareketi ortaya çıkmış ve Moskova, iki ayrı grubun farklı görüşleriyle uğraşmak zorunda kalmıştır. Kırgızistan’da birine Abdikerim Sıdıkov’un, diğerine ise Rahmankul Hudaykulov’un . . . liderlik ettiği iki grup arasında ciddî bir mücadele sürmüştür. İki grup arasında mücadele, özellikle Dağlı Kırgız Vilayeti (1922) ve Kara Kırgız Özerk Vilayeti (1924) projesi çerçevesinde sert bir şekilde yaşanmıştır. Fakat Moskova’nın doğrudan temsilcisi olan Komünist Parti Kırgızistan Vilayet Komitesi Genel Başkanı Mihail Kamenskiy, R. Hudaykulov’un grubunu desteklemiş ve sonuçta A. Sıdıkov taraftarları yüksek devlet görevlerinden azledilmişlerdir. Bunun üzerine Moskova entrikalarının asıl amacını anlayamayan 30 kadar devlet adamından oluşan Sıdıkovcular, 1925’te durumu Kremlin’e şikayet etmek zorunda kalmışlardır. Bu hadise, Kırgızistan tarihinde “Otuzcular Mektubu” olarak bilinmektedir. Fakat “Otuzcular Mektubu”, üst yönetim tarafından “milliyetçilik”le suçlanmış ve sözkonusu mektubu imzalayanlar çeşitli cezalara çarptırılmışlardır. Her iki grupta bulunan ilk Kırgız Sovyet bürokratlarının kökeni, 1917 Ekim İhtilaline kadar burjuva olarak adlandırılan varlıklı kesime dayanıyordu. Ve onlar “sağcı” (Sıdıkovcu) ile “solcu” (Hudaykulovcu) grupları oluşturmasına rağmen kendi çıkarını her zaman ilk plana koyan Kremlin her ikisini de sonuna kadar desteklemek niyetinde değildi. Bu sebeple temizlik sırası 1926’da R. Hudaykulov grubuna gelince, kendilerine “Sovyet rejimine karşı “Ur-Tokmok” örgütünü kurma” suçuyla dava açılmış ve grup üyelerinin çoğu hapsedilmiştir. Şubat 1927’de Frunze (günümüzde Bişkek) şehrinde Moskova’dan gönderilen Özel Mahkeme tarafından “Ur-Tokmok davası” görüşüldü. Duruşma sonunda Kremlin’in kararıyla Komüminst Parti’nin Kırgızistan şubesi, “sosyal yönden yabancı unsurlardan” ayıklanmış, yani bir çok Kırgız asıllı bürokrat parti üyeliğinden çıkartılmıştır. Daha sonra ise 1937-1938 Repressiya döneminde, hem “sağcılara” hem de “solculara” katılan Kırgız siyaset ve devlet adamlarının büyük kısmı hayatlarını kaybetmişlerdir. Makalemizde 1920’li yıllarda Kırgızistan’da yaşanan bu önemli siyasî olayların sebep ve sonuçları tahlil edilecektir. Anahtar Kelime: Sovyet dönemi, Kırgızistan, Devletçilik, A. Sıdıkov, R. Hudaykulov In 1920s, in Turkestan the Bolsheviks initiated the foundation of a socialist model by radically altering the political, social and economic structure of Turkic peoples in the light of communist ideology. However, in implementing this model Moscow administration ignored or had not been able to assume that the Kyrgyz bureaucrats might have had different views in this context. As a result, a movement of disintegration had emerged within the Kyrgyzstan branch of the Communist Party, and Moscow had to deal with different opinions of two groups. In Kyrgyzstan, there had been a struggle between two groups led by Abdykerim Sydykov and Rakhmankul Khudaikulov. The struggle between these two groups was very harsh, which was especially intense about the project of Mountain Kyrgyz District (1922) and Kara Kyrgyz Autonomous District (1924). However, the direct representative of Moscow and First Secretary of the Kyrgyz Regional Communist Party Committee Mikhail Kamensky supported Khudaikulov’s group and as a result, the supporters of A.Sydykov were dismissed from the upper state apparatus. Therefore, in 1925, A.Sydykov’s group, which was composed of about thirty statesmen, who could not understand the real intention of Moscow, had to complain about it to Kremlin. This event is known as “The Letter of 30s” in history. However, “The Letter of 30s” was evaluated as a nationalist attempt by the higher state apparatus and the signatories of the letter were punished in different ways. The origins of the first Kyrgyz Soviet bureaucrats in both groups go back to the wealthy social group called as bourgeoisie, before 1917 October Revolution. Although they formed the "rightist" (Sydykov) and the "leftist" (Khudaikulov) groups, Kremlin, which always put its own interests on the first plan, did not intend to support both of them till the end. For this reason, in 1926, when it was time for R.Hudaykulov's group to be liquidated, they had been charged “for founding anti-Soviet ‘Ur-Tokmok’ organization” and most of the group members were imprisoned. In February 1927, in the city of Frunze (nowadays Bishkek) the “Ur-Tokmok case” was examined by a Special Court sent from Moscow. At the end of this case, Kyrgyz Regional Communist Party had been cleared of “foreign social elements” by Kremlin’s decision, thus many bureaucrats of Kyrgyz origin were removed from party membership. Later, during the 1937-1938 Repression, most Kyrgyz politicians and statesmen, who participated in the "rightist" or the "leftist" groups lost their lives. In this article, the causes and consequences of these important political events in Kyrgyzstan, in the 1920s will be analyzed. Keywords: Soviet period, Kyrgyzstan, statehood, A.Sydykov, R.Khudaikulo More less